मराठी व्याकरण थोडक्यात marathi Grammar

१.व्याकरण :
भाषेतील वाक्ये ,वाक्यातील शब्द व त्याच्या परस्परांशी असलेला संबंध ज्या शास्त्रात केला जातो त्यास व्याकरण म्हणतात.

२.वर्ण विचार :
 ज्या शब्दाचे पृथक्करण होत नाही त्यास वर्ण म्हणतात.

  • १.स्वर :ज्या वर्णाचा उच्चार स्वतंत्रपणे पुर्ण होतो त्यास स्वर म्हणतात .
  • १.ऱ्हस्व स्वर : अ,इ,उ,ऋ,लृ .
  • २.दिर्घ स्वर : आ,ई ,ऊ,ए,ऐ,ओ,औ.
  • ३.स्वरादी : ज्या वर्णाचा उच्चार अगोदर स्वराच्या साह्याने होतो त्यास स्वरादी म्हणतात उदा-अं,आ:
  • ४.सहजतीय स्वर :एकाच उच्चार स्थानातून निघणारे उदा-अ,आ /इ ,ई /उ ,ऊ .
  • ५.विजातीय स्वर : भिन्न उच्चार स्थानातून निघणारे स्वर उदा-अ ,इ /आ ,ई /अ ,उ .
  • ६.सयुक्त स्वर :दोन स्वर मिळून बनलेले स्वर म्हणजे सयुक्त स्वर होय .
  1. उदा-अ +इ =ऐ , अ +उ =ओ ,अ +ओ =औ .


२.व्यंजन :

  •  ज्या वर्णाचा उच्चार स्वराचे साह्य घेऊन होतो त्यास व्यंजन म्हणतात .
  • १.महाप्राण व्यंजन : ह,चे प्राबल्य असते.
  • २.अल्प प्राण व्यंजन :ह,चे प्राबल्य नसते.
  • ३.स्पर्श व्यंजन :क ,च ,ट ,त ,प 
  • ४.अंतस्थ व्यंजन :य,र,ल ,व.
  • ५.उष्ण व्यंजन :श ,ष ,स 
  • ६.नासिक्य : ड;,त्र ,ण ,न ,म .

३.वर्णाची उच्चार स्थाने :
  • १.कंठ्य :क,अ,आ.
  • २.तालव्य :च,इ,ई,
    empsckida%2Blogo2

     

  • ३.मूर्धन्य :ट ,र,स.
  • ४.दंत्य : त,ल,स 
  • ५.ओष्ठ्य :प,उ,ऊ .
  • ६.अनुनासिक : ड;,त्र ,ण ,न ,म,
  • ७.कंठ तालव्य :ए ,ऐ.
  • ८.कंठ ओष्ठ :ओ,औ.
  • ९.दान्तोष्ठ : व .


४.वर्णमाला शिकवितांना वापरावयाचे दृक श्राव्य साधने :

  • १.वर्णमालेच तक्ता वापरणे.
  • २.शब्द पट्या वापराव्या.
  • ३.चित्राचा वापर करावा –गरुड “ग”
  • ४.खादा फलक वापरावा.
  • ५.रेषा,गोल,अर्धवर्तुळ ,कमान काढून दाखवणे,
  • ६.रंगीत खडू व रंगीत चित्राचा वापर करणे .
  • ७.विद्यार्थाला वर्णमालेच्या वह्या बाजारातुन उपलब्ध करून देऊन प्रात्यक्षिक देणे.
  • ८.हस्ताक्षर स्पर्धा घेणे.


५.शब्दाच्या जाती : 
१.विकारी शब्द : ज्या शब्दाचे लिंग ,वचनं,बदल होतो त्यास विकारी शब्द म्हणतात.
१.नाम (संज्ञा )व्यक्ती ,वस्तु,स्थान,पदार्थ ,जागा,

  • १.व्यक्ती वाचक संज्ञा :सीताराम,गोपाल.
  • २.जातीवाचक संज्ञा :गाव,नदी.
  • ३.भाववाचक संज्ञा :लहानपण,धैर्य.
  • ४.समूह वाचक संज्ञा :भीड,संघ .
  • द्रव्य वाचक संज्ञा :पाणी,सोना  

२.सर्वनाम : नामाचा वारंवार उपयोग टाळण्यासाठी 

  • १.पुरुषवाचक सर्वनाम : मी,तु.
  • २.निश्चय वाचक सर्वनाम : हे ,ते,त्या,
  • ३.अनिश्चय वाचक सर्वनाम : कोणी,काही.
  • ४.संबंध वाचक सर्वनाम : जो,जी ,जे .
  • ५.प्रश्न वाचक सर्वनामे :का ?काय?कोठे ? कोण ? कोणाला ? कोणाचा ? कोणता ? केंव्हा ?किती ? 


३.विशेषण : नाम व सर्वनाम बदल अधिक माहिती देणे .

  • १.गुण वाचक विशेषण :लहान ,मोठा,सुंदर ,हुशार .
  • २.संख्या वाचक विशेषण : एक,दोन.तीन.
  • ३.परिणामवाचक विशेषण : चांगला परिणाम ,वाईट परिणाम .
  • ४.संकेत वाचक विशेषण :हे ,ते .


४.क्रियापद : एखादी क्रिया घडणे .

  • १.सकर्मक क्रियापद :पाहणे ,खेळणे .
  • २.अकर्मक क्रियापद : हसणे ,रडणे.धावणे,
  • ३.संयुक्त क्रियापद :आहे, होता, असेल .
  • २.अविकारी शब्द : ज्या शब्दाचे लिंग ,वचन,यामध्ये बदल होत नाही त्यास अविकारी शब्द म्हणतात.
  • १.क्रियाविशेषण :क्रियापदाबद्दल अधिक माहिती देणे .
  • १.स्थान वाचक क्रियाविशेषण : जेव्हा,तेव्हा .
  • २.कालवाचक क्रियाविशेषण :आज,काल .
  • ३.परिणामवाचक क्रियाविशेषण :जास्त,सर्व.
  • ४.रितीवाचक क्रियाविशेषण : अचानक,हळूहळू ,जोरात .
  • २.शब्दयोगी अव्यव :नामाला व सर्वनामाला अर्थ बोध होण्यासाठी जोडून येणारा शब्द .स,ला,ना,ते ,आत ,बाहेत,जवळ,पुढे .
  • ३.उभयान्वयी अव्यय :दोन किंवा तीन वाक्य एकत्र करणारा शब्द .आणि ,पण,परंतु, किंवा .
  • ४.केवळ प्रयोगी अव्यय : आपल्या मनातील विकाराला अभिव्यक्त केले जाणारे शब्द  . वाह !, अरे !, छट !

५.लिंग विचार व वचन विचार :
  • लिंग विचार : 
  • १.पुल्लिंग –मोर,विद्वान,उंट .
  • २.स्त्रील्लिंग :लांडोर,विदुषी,सांडणी.
  • ३.नपुसकलिंग : झाड,घर,पुस्तक .
  • वाचन विचार : 
  • १.एक वचन: पुस्तक .
  • २.अनेक वचन : पुस्तके .
  • ३.बहुवचन : आपण,तुम्ही .सारे,सर्व,

६.संधी विचार:
  • १.जगन्नाथ : जगत +नाथ .
  • २.गुर्वाज्ञा : गुरु +आज्ञा .
  • ३.सुर्याद्य : सूर्य + उदय .
  • ४.लंकेश्वर : लंका + ईश्वर .
  • ५.जलौघ : जल + ओघ .
  • ६.यशोधन : यश + धन .
  • ७.महर्षी : महा +ऋषी .
  • ८.विद्यार्थी : विद्या +अर्थी .
  • ९.सिंहासन : सिंह + आसन .
  • १०.श्रेयश : श्रेय + यश .
७.समास विचार :
  • १.तत्पुष समास : गायरान,कुभकर,अज्ञान,नापसंत ,अनादर,अग्रेसर,मावसभाऊ ,साखरभात .
  • २.द्वंद समास : 
  • १.इतरेतर द्वंद समास : आणि,व 
  • कृष्णार्जुन =कृष्णा आणि अर्जुन ,खरेखोटे =खरे व खोटे.
  • २.वैकल्पिक द्वंद समास : अथवा,किंवा,वा.
  • जयापजय =जय अथवा पराजय.
  • यशपयश =यशा अथवा अपयश .
  • ३.समाहार द्वंद समास : वगैरे .
  • मीठभाकर =चटणी ,कांदा,वगैरे.
  • देवधर्म =पुजा ,आज्ञा,वगैरे.
  • ३.दिवगु समास : 
  • १.नऊग्रह : नऊग्रहाचा समूह.
  • २.पंचपाळे : पाच पाल्याचा समूह.
  • ३.नवरात्र : नऊ रात्रीचा समूह.
  • ४.पंचवटी : पाच नद्याच समूह .
  • ४.बहुब्रूही समाज : 
  • १.पितांबर : पिवळे वस्त्र धारण केले आहे असा तो महादेव .
  • २.नीलकंठ : नीळा आहे कंठ असतो .
  • ३.गजानन : गजाचे आनंद  असतो.
  • ४.भालचंद्र : ज्याच्या शरीरावर भाला असतो.

५.अव्यायी भाव समास : 
१.दररोज : प्रत्येक दिवसी .
२.दरवर्षी : प्रत्येक वर्षी .

८.प्रयोग ओळख :

  • १.मुले विटी दांडू खेळतात : कर्तरी प्रयोग.
  • २.गवळ्याने गाईला बांधले : भावे.
  • ३.रामाने आंबा खाल्ला : कर्मणी प्रयोग .
  • ४.राजु घरी आहे नाही : कर्तरी प्रयोग .
  • ५.राक्षसाने युद्ध केले : कर्मणी प्रयोग .
  • ६.रामाने रावणास मारले : भावे प्रयोग .


९.वाक्य विचार : 

  • १.अर्थावरून वाक्याचे प्रकार :
  • १.विधानात्मक वाक्य : मी मराठी वाचतो. 
  • २.प्रश्नार्थक वाक्य : तु मराठी वाचतो ?
  • ३.आज्ञार्थी वाक्य : हिंदी वाचा.
  • ४.उदगार वाचक वाक्य : वाह ! खूप मोठे आहे.
  • ५.नकारात्मक वाक्य : मी गणित वाचत नाही .
  • ६.होकारात्मक वाक्य : मी गणित सोडवतो.


१०.रचनेवरून वाक्याचे प्रकार :

  • १.सरल (शुद्ध ) वाक्य : मी मराठी वाचतो एक क्रिया.
  • २.मिश्र वाक्य : एक वाक्य प्रधान दुसरे गौण वाक्य.
  • उदा-तो म्हणाला कि मी पुस्तक वाचीन.
  • ३.सयुक्त वाक्य : अनेक उपवाक्य असतात.
  • उदा –राजू शाळेत गेला त्याने शिक्षकास विचारले आणि पेपर सोडायला बसला.


११.काळ विचार :

  • १.वर्तमान काळ : मी मराठी वाचतो.
  • २.भूतकाळ : मी मराठी वाचले .
  • ३.भविष्य काळ : मी मराठी वाचीन.



१२.एकूण विरांम् चिन्ह :

  • १.पुर्ण विरांम् (.) : मी पुस्तक वाचतो.
  • २.अर्ध विरांम् (;)संयुक्त वाक्यात असतो.
  • ३.अल्प विरांम् (,) : टिळक ,नेहरू ही चांगली माणसे होती.
  • ४.प्रश्न चिन्ह (?) : तु काय वाचतो?
  • ५.उदगारवाचक (!) वाह ! काय चांगले गाडी आहे.
  • ६.अवतरण चिन्ह (“ “)(‘ ‘): दादा म्हणाला, “तुलदास राम भक्त होते”.
  • ७.संयोग चिन्ह (-) : काम-क्रोध त्याग करावा.
  • ८.निर्देशक चिन्ह (–): आपले दोन शत्रू आहेत –काम आणि क्रोध .
  • ९.कंस () स्वराज्य माझा जन्म सिद्ध हक्क आहे म्हणून मी तो मी मिळवणारच (लोकमान्य टिळक )
  • १०.द्वी बिंदू : मोर : आपला राष्ट्रीय पक्षी आहे.
  • ११.अधोरेखा (———- ): चुकीचे ऐकणे म्हणजे ………. होय .(अपश्रवन)


१३.व्याकरणाच्या अध्यापन पध्दती :

  • १.उदगामी पध्दती : (रॉजर बेकन )  
  • प्रथम उदाहरण देणे नंतर त्यावरून नियम स्पष्ट करणे .विशेषां कडून सामान्यकडे ह्या अध्यापन सूत्राचा वापर केला जातो.
  • २.अवगामी पद्धती : (आरिस्टोटल )
  • प्रथम नियम सांगणे व त्यावरून उदाहरण विचार सामान्याकडून विशेषाकडे या अध्यापन सूत्राचा वापर केला जातो.